تلاش آنلاین . / . داريوش همايون

پیکار رهائی و بازسازی ايران از هر سو آسيب ديده است
و نه تنها از سوی کسانی که در سازگارکردن خود با واقعيات از آن سوی بام می افتند.
آنها که شب و روز کارشان دشنام دادن و حمله به اين و آن است
در رماندن و بيزار کردن هزاران ايرانی از هر چه مبارزه است
سهم بيشتری داشته اند.

ما به عنوان مخالفان
نمی توانيم همچون بخشی از رژيم عمل کنيم

مصاحبه تلاش آنلاین
(به مناسبت انتخابات شوراها...)
با

داريوش همايون

تلاش ــ انتخابات جديد مجلس خبرگان، مياندوره ای مجلس شورای اسلامی و شوراهای شهری زمينه بحث دوباره بر روی سياست تحريم يا شرکت در انتخابات را فراهم نموده است. در درجه نخست بفرمائيد؛ در وضعيت امروز ايران و احتمال تغييرات جديدی که در سطح بين المللی و در رابطه با مسئله ايران می رود، بازتاب اين تغييرات احتمالی بر روی توازن نيروها در داخل دستگاه حکومتی و جناح های مختلف آن چه بوده و اين انتخابات به ويژه انتخابات مجلس خبرگان رهبری چقدر از آن متأثر خواهد بود؟

داريوش همايون ــ هنوز بسيار مانده است که امريکا و بريتانيا درِ گفتگو و از آن دور تر معامله را با جمهوری اسلامی بگشايند. با اينهمه نمی توان حساسيت بيش از اندازه سياستگران اسلامی را به رابطه با امريکا ناديده گرفت. نزديک شدن با امريکا يا ادامه دشمنی با آن از سه دهه پيش مسئله اصلی سياست های داخلی و خارجی رژيم بوده است؛ رقابت برسر اينکه کدام گروه ابتکار مذاکرات با امريکا را در دست داشته باشد مسئله مهم ديگری است. اما نبرد انتخاباتی که در پيش است در ميدان های ديگری جريان دارد. در اين انتخابات يک طرف برای موجوديت خود می جنگد.

تلاش ـ در باره اين مجموعه انتخابات آنچه که روشن است؛ مردود بودن هرگونه شرکت در انتخابات مجلس خبرگان از سوی همه نيروهای خارج از دايره خودی هاست. نه ماهيت بسته انتخابات اين نهاد و نه حساسيتی که برای حفظ کل نظام و حفظ قدرت ولايت فقيه و رهبری دارد، جای هيچگونه توجيهی برای توصيه به شرکت در آن باقی می گذارد. اما در باره نهادهای ديگر اين نظام و از جمله شوراهای شهری وضع به گونه ديگری است. بی ترديد در شرايط سختی که پس از تشکيل دولت احمدی نژاد بر کشور حاکم شده است، نيروها و نهادهای مستقل و نيمه مستقل ، نيمه علنی و مخفيی که از هرگونه تلاش برای باز شدن فضای جامعه باز نمی نشينند، اين انتخابات را زمينه ای برای فعاليت های جديد و بسيج نيروهای مأيوس شده خود خواهند ديد. آيا اين طريق را می توان روزنه ای برای تغيير وضعيت کنونی ديد؟ آيا شرکت با چنين قصدی در انتخابات شوراهای شهری می تواند موفقيت های قابل لمسی ببار آورد؟

داريوش همايون ــ اين درست است که در انتخابات شورا ها ناراضيان فرصتی دارند که با بهره گيری از کارنامه مصيبت بار دار و دسته جمکرانی، جبهه خود را تقويت کنند ولی باز تا تغيير وضع کنونی راه درازی است و انتخابات شورا ها تنها می تواند موقعيت آنان را در انتخابات مهم تر آينده بهتر سازد. اينهمه البته بستگی به اين دارد که کمبود های بزرگ خود را چه در سازماندهی و چه استراتژی برطرف سازند؛ امری که ما هنوز نشانه ای بر آن نمی بينيم. کارنامه مهم ترين هماوردان "حکومت پادگانی" کنونی، چای زيادی برای خوشبينی به آينده آنان نمی گذارد. ما می دانيم که نيرو های قابل ملاحظه ای در جامعه هستند که آرزوی دگرگونی های اساسی دارند ولی رهبری آنان تا کنون با عناصر ناتوان و بی شهامتی بوده است که يک فرصت را پس از ديگری از دست داده اند. انتخابات خبرگان اصلا در جهارجوب حوزه جريان دارد و از اين مقوله ها بيرون است.

تلاش ــ آيا در اين زمينه ميان مواضع ايرانيان تبعيدی مخالف نظام دينی با هموطنانمان که در داخل کشور و درمرکز رودرئی با رژيم و زير فشار سياست های سرکوبگرانه آن قرار دارند بايد همسوئی و يگانگی وجود داشته باشد؟ به عبارت ديگر آيا تعيين تکليف برای مردم در داخل و توصيه به شرکت يا تحريم انتخابات از بيرون از مرزهای کشور درست است؟ جايگاه اصول و مبارزات آزاديخواهانه پرنسيب های ارزشی در مخالفت با رژيم اسلامی از يکسو و احترام به تجربه ها و تلاشهای مردمی که از هر وسيله برای بهبود وضع خود می کوشند از سوی ديگر را چگونه می توان توضيح داد و توجيه نمود؟

داريوش همايون ــ ما در بيرون هستيم و در نتيجه نمی توانيم مانند نيرو های درون رفتار کنيم. مردمان گوناگونند و بسته به نگرش و منافع خود واکنش های گوناگون دارند و تاثير رهنمود ها از بيرون بسيار محدود خواهد بود. ما می بايد به اصول خود وفادار باشيم و با فراز و نشيب های ناگزير افکار عمومی يا بخش هائی از آن مواضع خود را جابجا نکنيم. اگر کسانی تصميم به پشتيبانی از گروه های ناراضی بگيرند به دليل تشويق ما نخواهد بود. آنها به کارکرد سياستگران رقيب دارو دسته فرمانروای کنونی می نگرند. آنچه در ايران به نام جناح اصلاح طلب شهرت يافته تاکنون بيشتر مردم را نا اميد کرده است. با اينهمه نمی توان کسانی را که بهر دليل و نه کمتر از همه به اميد بهبود اوضاع در انتخابات شرکت می جويند نکوهش کرد. مردم حق دارند از وسائلی که در اختيار دارند بهره گيرند. ما نيز وظيفه داريم برای آنچه نيست و می بايد باشد مبارزه کنيم. در جاهائی ما به درون نزديک تر و در جاهائی از آن دور تر می شويم ولی لازم نيست پيوسته در عم آن باشيم. هيچ کس در ايران انتظار ندارد که ما چنان رفتار کنيم که گوئی سايه زندان در پشت سر ماست.


تلاش ــ گفته می شود که برخلاف انتخابات مجلس خبرگان و مجلس شورای اسلامی، امکانات کمتری برای کنترل کانديداهای شوراها وجود داشته و شانس عبور نمايندگان غيرخودی از فيلترهای سخت گيری و ورودشان به شوراهائی که در مناطق کمتر مهم مانند شهرهای کوچک و بی اهميت تر از نظر حکومت، وجود دارد. فرض بر صحت اين اميدواری، شانس چنين نمايندگانی برای تأثيرگذاری و تغيير وضعيت چقدر خواهد بود؟

داريوش همايون ــ به خوبی احتمال دارد که نماينگانی کمتر خودی به شورا ها راه يابند ولی غير خودی ها در ايران همان اندازه با دشمنی خودی ها روبرويند که با کمتر خودی ها. اصلاح طلب و جمکرانی در اين زمينه فاصله چندان با يکديگر ندارند. اصلاح طلب برای مشارکت در قدرت مبارزه می کند و از چنبش مردمی، از نافرمانی مدنی، و از به خطرافتادن نظام به همان اندازه بيمناک است. استدلال اصلی او اين است که بهتر از جمکرانی می تواند رژيم را نگهدارد.
در آنجا که به تغيير وضع ارتباط می يابد، شورا های شهر ها با دايره تنگ اختياراتشان بخت چندانی ندارند و بيش از تخته پرشی برای انتخابات آينده نخواهند بود. در بيشتر شهر های ايران شورا ها حتا در همان دايره تنگ نيز از کار زيادی بر نيامده اند.

تلاش ــ طرفداران شرکت در انواع انتخابات تحت کنترلی که از سوی حکومت برگزار می شود ـ به ويژه انتخاباتی که مربوط به يکی از نهادها به قول آنان «نهادهای جمهوريت نظام» می گردد ـ هرگز از تکرار اين نکته خسته نشده و نمی شوند که تحريم انتخابات دوره پيشين رياست جمهوری موجب به قدرت رسيدن دولت احمدی نژاد و سخت تر شدن اوضاع شده است. آيا چنين تحليلی پايه ای در واقعيت دارد؟

داريوش همايون ــ برای پاره ای دوستان همان لفظ جمهوری بس است که رژيم جمهوری اسلامی را نيز در پرتو بهتری ببينند. "نهاد های جمهوريت نظام" تنها هنگامی شايسته پشتيبانی هستند که اثری از زندگی در آنها باشد و روياروی دستگاه های سرکوب و غارتگری بايستند، بگذريم از اينکه "جمهوريت" مورد نظر دوستان با اينهمه محدوديت ها و دست بردن ها، از نامزدی گرفته تا خواندن رای ها، سازگاری ندارد. اما گناه پيروزی احمدی نژاد را در جا های ديگری می بايد چستجو کرد. دوستان فراموش نکنند که احمدی نژاد دربرابر رفسنجانی پيروز شد و انتخابات رياست جمهوری به دنبال يک سلسله انتخابات ديگر بود که در همه آنها مردم بيشتر با پا های خود رای دادند. تحريم کنندگان دست کم اعتبار خود را با پشتيبانی از رفسنجانی ها پائين نياوردند. آيا به سود مبارزه می بود اگر همه مبارزان و نه پاره ای از آنها داغ رفسنجانی ها را بر پيشانی داشته باشند؟
هيچگاه نمی بايد فراموش کرد که ما بيرون از کشوريم و اين مزيت و وظيفه را داريم که بکلی بيرون از اين نظام فعاليت کنيم. من می پذيرم که مبارزه و مخالفت با هر رژيمی صورت ها و درجات گوناگون به خود می گيرد و نمی توان حکم داد که همه راه و روش يگانه ای درپيش گيرند. از اين رو به خود حق نمی دهم کسانی را که حتا از بيرون می کوشند با قواعد رژيم بازی کنند و از هر کمترين فرصتی برای اندکی بهتر کردن اوضاع بهره گيرند نکوهش کنم. اگر عناصری در مخالفان می خواهند با بخشی از رژيم که به نظرشان بهتر می رسد نزديک باشند و آنان را تقويت کنند اختيار خود را دارند و محکوم کردنشان درست نيست. هر کس از هر راهی به نظرش بهتر می آيد دستی در کاستن از بار شوربختی ملی برمی آورد.
ولی ما به عنوان مخالفان رژيم نمی توانيم بخشی هم از خود آن، اگرچه به عنوان منتقد يا مخالف مشروط،، باشيم. شان مخالفت در اوضاع و احوالی که ايران از آن رنج می برد و هيچ نيازی به دراماتيک کردن ندارد، عرضه کردن يک جايگژين (آلترناتيو) دربرابر رژيم است که ناچار می بايد تفاوت های بنيادی با آن داشته باشد. بجای آنکه مخالفان به نام مصلحت و عملگرائی به رنگ رژيم درآيند می بايد کوشيد که عناصری از رژيم ريزش کنند و خود را با مخالفان همانند سازند. مخالفانی که هر روز به سياست های رژيم اسلامی و سياستگران تردامن آن آلوده شوند و يک روز از خاتمی دربرابرناطق نوری دفاع کنند و روز ديگر از رفسنجانی دربرابر احمدی نژاد و فردا مثلا از احمدی نژاد دربرابر جنتی، ديگر نمی توانند چايگزين رژم بشمار آيند. شناخت و در شمار آوردن تفاوت های ميان جناح ها و شخصيت ها و سياست های رژيم البته هم از نظر سياسی و هم اخلاقی لازم است. اگر ما چشم خود را حتا بر کمترين تابش (نوانس) ببنديم از سياستگر به هوچی هائی فروکاسته می شويم که سی سالی است افشاگری می کنند و دشنام و اتهام می پراکنند.
اما شناخت واقعيات و سازگار کردن سياست ها که اگر نباشد سياست را به خيالبافی می کشاند با همرنگ شدن با هر گوشه ای از رژيم تفاوت دارد. جمهوری اسلامی می خواهد همه چيز را در کشور ما انحصار کند. نمی بايد اجازه داد که مخالفت و مبارزه و استراتژی پيکار را هم به انحصار خود درآورد. دربرابر چنين نظام حکومتی و گروه فرمانروائی که کمر به تباه کردن سرتاسر جامعه ايرانی بسته است گروه های مخالفی نيز می بايد باشند که برای يک نظام بکلی متفاوت بجنگند. سياست همه اش مصالحه و تن دردادن به کمترين درچه پليدی و جنايت نيست. درشرايط عادی البته می بايد سازش را با مبارزه درهم آميخت تا پيکره سياسی body politics بتواند يکپارچه برای خير عمومی کار کند. در شرايط عادی، جايگزين وضع موجود، با آن در مخالفت وجودی نيست و مخالف، بهای متفاوت بودنش را با زندان يا اعدام و شکنجه نمی پردازد.
ما در ايران با سياست چنانکه در دمکراسی های ليبرال ورزيده می شود سروکار نداريم. گروه هائی در رقابت با پکديگر ولی همدست در يک طرح کلی، سه دهه است کشور ما را دچار يک ايدئولوژی و نظام مذهبی کرده اند که نزديک است چيزی از آنچه به نام ايران می شناختيم باقی نگذارد. طرح کلی ديگری دربرابر اين آزمايش ويرانگر و مايه شرمساری جهانی ما، هست که می بايد از سوی مخالفان عرضه شود. آنها نيز می بايد در فضای آزاد دمکراسی های غربی، در رقابت با يکديگر ولی همدست در آن طرح کلی، بکوشند که ايران را از اين پارگين بيرون بکشند.
سياستگران مخالف اگر در دام سياست های رژيم بيفتند به اين معنی که فاصله ای ميان مصلحت و سازشکاری نشناسند اعتبار و کارسازی خود را به عنوان مخالف از دست خواهند داد. اين بازی بسيار ظريفی است و بيشتری در آن بازنده شده اند. به نام واقع بينی و مصلحت گرائی نمی بايد با هر که يک آب شسته تر است و از آن بد تر با کسانی که به هيچ آبی شسته نخواهند شد يکی شناخته شويم. در خود ايران به اندازه کافی هستند ايران دوستان و آزاد منشانی که از ناچاری به "مار غاشيه" پناه می برند. ما ناچار نيستيم. ما ارزش مبارزات آنهارا هرکدام در اندازه خود می شناسيم و همين بس است که رابطه با درون را نگهدارد. اما معيار های ما برای کسانی که در آزادی بيرون يا در اسارت درون برای دمکراسی پيکار می کنند نمی تواند يکی باشد.
از اينجاست که هيچ ضرورتی ندارد خود را موظف بدانيم که در برابر هر رويدادی موضع بگيريم و از جمله برای هر انتخاباتی اعلاميه صادر کنيم. اصلا در اين عادت اعلاميه صادر کردن در هر مورد می بايد بازنگری کرد.

تلاش ـ انتخابات دور گذشته و دستکاريهائی که در آن به منظور رساندن رقم شرکت کنندگان به سقف بيشتر از شصت درصد صورت گرفت، هرچند نشانگر توجهی است که رژيم اسلامی به اين امر و به منظور نشان دادن پايگاه خود در جامعه و يا حداقل تلقين کنار آمدن اکثريت مردم با اين حکومت است، اما از سوی ديگر با باز بودن دست رژيم در دستکاری در هر انتخاباتی و اساساً آزاد نبودن آنها، همواره ريختن و تهيه رأی 60 درصدی امکان پذير است. و نتيجه آن بی تأثيری فزاينده نقش مردم و کنار کشيدن آنها از حوزه فعاليت و طرح مطالبات خود و عدم شرکت در فرآيند انتخابات در عمل است است. بنابراين و به اين ترتيب سياست تحريم چه تأثيری می تواند داشته باشد؟ در هر صورت مردم بدون آن که در جائی بازتاب يابد ميل به شرکت در انتخابات نخواهند داشت.

داريوش همايون ــ اين بسته به تشخيص رای دهندگان است که سودی در شرکت در انتخابات ببينند يا نه. در انتخابات شورا ها موضوعات محلی، از جمله رقابت ها و دسته بندی های خانوادگی و خاندانی، جای مهم تری دارد و تحريم کردن و نکردن عملا بی اثر است. مردم در جاهائی به سود خود می دانند که برای جلوگيری هم شده رای بدهند. جمهوری اسلامی نظام درهم جوش آشفته ای است و با کزه شمالی و حتا سوريه تفاوت دارد. رای دادن در اين نظام در پاره ای اوضاع و احوال می تواند تا اندازه های معينی اثرگذار باشد. در اين نمی توان ترديد کرد که مثلا در عراق صدام حسين هيچگاه به اندازه جمهوری اسلامی نگران انتخابات نمی بودند.

تلاش ــ تلاشهای تبليغاتی نيروهای طرفدار شرکت در انتخابات حکومت اسلامی در ميان صف مخالفين اين رژيم همواره دارای دو سمت و سو بوده است. يکی تلاش برای عبور از فيلترهای حکومتی و به منظور نفوذ در ارگانهای انتخابی با هدف تغيير توازن نيرو و ايجاد تغييراتی در نظام به نفع دمکراسی. ديگری نفی و تخريب هرگونه حرکتی که در جهت شکل گيری نطفه ها و پايه های نزديکی ميان نيروهای لائيک و دمکرات که راه حل تغيير ساختاری نظام را در بيرون از آن جستجو می کنند.
درست است که تلاش اين نيروها برای رفتن به درون نظام به قصد متحول ساختن آن به نفع دمکراسی هرگز نتيجه ای در بر نداشته است، اما از سوی ديگر تلاشهای بيرون از اين نظام نيز تا کنون به سرانجامی دلگرم کننده و اميد بخش نرسيده است. نتيجه چنين وضعيتی گسترش يافتن و دامنه دارتر شدن يأس و نااميدی مردم و تن در دادن هرچه بيشتر آنان به بقای نظام اسلامی است. چگونه ميتوان بر چنين وضعيتی غلبه نمود؟

داريوش همايون ــ پيکار رهائی و بازسازی ايران از هر سو آسيب ديده است و نه تنها از سوی کسانی که در سازگارکردن خود با واقعيات از آن سوی بام می افتند. آنها که شب و روز کارشان دشنام دادن و حمله به اين و آن است در رماندن و بيزار کردن هزاران ايرانی از هر چه مبارزه است سهم بيشتری داشته اند. نمی توان انکار کرد که نه کار کردن از درون رژيم به چائی رسيده است و نه هنوز از بيرون توانسته ايم دمکراسی را به ايران بياوريم. ولی هيچ کس زمان و موعد معينی نگذاشته است. کار ما به اين سادگی ها نيست و شکيبائی و پابرجائی و هشياری قابل مقايسه با عزم و توانائی های رژيمی که تنها در انديشه ماندن است می خواهد. چنانکه اشاره شد ما نبايد تلاش برای دگرگون کردن نظام را از درون از سوی هرکس باشد محکوم بدانيم زيرا آن هم سودمندی های خود را دارد. هر بخش نيرو های مخالف حق دارد استراتژی خود را برگزيند.
من استراتژی مبارزه از بيرون رژيم را کارساز تر می دانم و ممکن است زمانی هم برسد که اين هردو استراتژی همگرا شوند. در بيست ساله پايانی سده بيستم در بسياری کشور ها چنين روی داد و وجود ارتباطات گسترده ميان عناصر مخالف از مکتب های گوناگون به انتقال آرام قدرت کمک کرد. درست تر آن است که به هر که جز ما انديشيد به چشم خائن و بدخواه ننگريم و فضای سياست را از غوغا و هوچيگری پاک نگهداريم. زمان هائی می رسد که انسان می بايد بتواند حتا از روزنه دشمن خويش به منظره بنگرد